Szara eminencja - François Leclerc du Tremblay

Chyba każdy z nas niejednokrotnie spotkał się ze zwrotem „szara eminencja”. Bardzo często w ten sposób określamy kogoś, kto w nieformalny sposób wywiera wpływ na zachowania i postępowanie innych, samemu nie zajmując oficjalnie żadnego eksponowanego stanowiska. Ale czy kiedykolwiek przyszło nam do głowy, jaka jest geneza tego określenia? Otóż jego pochodzenie sięga XVII wieku i jest ściśle związane z konkretną postacią historyczną. O kim zatem mowa? Bohaterem dzisiejszego wpisu jest François Leclerc du Tremblay, francuski zakonnik, bardziej znany jako Ojciec Józef. Ten niepozorny człowiek, noszący szary mnisi habit, w rzeczywistości był jednym z najbardziej wpływowych ludzi polityki, pierwszej połowy XVII wieku. Nasz bohater urodził się 4 listopada 1577 w Paryżu w rodzinie szlacheckiej, jako najstarszy syn Jeana Leclerca du Tremblay i Marie Motier de Lafayette. W młodości otrzymał staranne wykształcenie za granicą, głównie we Włoszech, gdzie ukończył studia humanistyczne. Tam też pierwszy raz zetknął się z toczącymi się w Europie wojnami religijnymi. Po powrocie do Francji wstąpił do wojska i jako baron de Maffliers, brał udział w zmaganiach katolików z Hugenotami, m.in. w oblężeniu Amiens w 1597 roku. Dwa lata później postanowił porzucić mundur i zamienić go na kapucyński habit. Po złożeniu ślubów wstąpił do klasztoru przy Rue Saint-Honoré w Paryżu, gdzie został wykładowcą filozofii.

Ryc. 1 François Leclerc du Tremblay

Niestety wrodzona wada wzroku uniemożliwiła mu karierę naukową, co spowodowało, że całkowicie oddał się posłudze religijnej. Głosząc ewangelię jako prosty kaznodzieja, cieszył się ogromną popularnością wśród wiernych. Był ucieleśnieniem pobożności i skromności. Chodził boso, a na znak pokuty często poddawał się chłoście. W tym czasie realizował również swój talent poetycki, tworząc szereg wysokiej jakości dzieł. W latach 1617-1625 skomponował La Turciade, epos w czterech tysiącach sześciuset trzydziestu siedmiu łacińskich wersetach. Papież Urban VIII, odbiorca jednego z nich i sam poeta, nazwał go "Chrześcijańską Eneidą". Właśnie aktywność literacka kapucyna, zwróciła na niego uwagę hierarchii kościelnej, która dostrzegała w nim również wielki talent oratorski i dyplomatyczny. Bardzo szybko uzyskał nominacje na ważne stanowiska i został członkiem delegacji królewskich i papieskich do dworów europejskich. W tym czasie prowadził aktywnie agitację na rzecz chrześcijańskiej krucjaty przeciwko Turcji. Plany te przerwały wydarzenia w Pradze w 1618 roku, znane jako defenestracja praska. Od tego momentu, Ojciec Józef zaangażował się głównie w zwalczanie schizmy protestanckiej w kościele chrześcijańskim Europy. Bardzo pomocna w tym dziele, była nominacja w 1625 roku na komisarza apostolskiego do spraw misji zagranicznych. Ta funkcja umożliwiła mu nawiązanie bezpośrednich kontaktów z wieloma wpływowymi osobami w Europie, co w przyszłości miało mieć decydujący wpływ na jego dalszą karierę. Utalentowanym mnichem bardzo szybko zainteresował się również główny architekt francuskiej polityki zagranicznej – słynny kardynał Richelieu. Obaj momentalnie stali się nie tylko najbliższymi współpracownikami, ale również przyjaciółmi. Darząc mnicha ogromnym zaufaniem, Richelieu powierzył mu funkcję kierowania pierwszą oficjalną gazetą francuską – La Gazette. Ten zaś, uczynił z niej niezwykle skuteczne narzędzie propagandowe dla polityki dworu francuskiego oraz samego Richelieu. François Leclerc du Tremblay stał się najwierniejszym powiernikiem kardynała, stając się nieformalnym szefem jego wywiadu. Energiczny mnich, stworzył największą siatkę wywiadowczą w Europie, wykorzystując zakonników w roli informatorów. W ten sposób Paryż stał się europejską stolicą szpiegów. To tam w zaciszu klasztornych murów, czy hałaśliwych izb karczemnych, kwitła „dyplomacja drugiego obiegu”. W tym czasie na kontynencie, na dobre szalała już wojna trzydziestoletnia, więc informacja stała się najbardziej pożądanym towarem. Sprawność dyplomatyczna i wywiadowcza Ojca Józefa, miała ogromny wpływ na wydarzenia. Jego informacje walnie przyczyniły się do całkowitej blokady oraz upadku bastionu Hugenotów w La Roche, a w konsekwencji unicestwienia protestantów we Francji. Był delegatem Francji na sejm Rzeszy w Ratyzbonie, gdzie skutecznie prowadził grę dyplomatyczną, mającą za cel skonfliktowanie księstw niemieckich i osłabienie Habsburgów.

Ryc. 2 Kardynał Richelieu oraz François Leclerc du Tremblay

Do swoich intryg po raz pierwszy na taką skalę, wykorzystał prasę, m.in. nagłaśniając w całej Europie tzw. „rzeź Magdeburga 20/21 maja 1631 roku”. To w konsekwencji doprowadziło do szwedzkiej interwencji w Niemczech. Nieco wcześniej był jednym z głównych architektów sojuszu Ludwika XIII z Gustawem II Adolfem, na mocy którego Francja zobowiązała się ekonomicznie wspierać Szwecję w konflikcie z Cesarzem. W 1635 roku , na podstawie nowego traktatu, w negocjowaniu którego również brał udział Ojciec Józef, monarchia Burbonów wypowiedziała wojnę Cesarstwu i zdecydowała się wspólnie ze Szwedami wspierać protestantów niemieckich. Przyjmuję się, że te wydarzenia stały się podwaliną zwycięstwa w rywalizacji z Habsburgami i dały początek wielkości Francji. Sam mnich nie doczekał końca wojny trzydziestoletniej. Zmarł w Rueil 17 grudnia 1638 w wyniku drugiego udaru. Jego śmierć była ogromnym ciosem dla francuskiej polityki zagranicznej, a przede wszystkim dla Richelieu, który planował wynieść Ojca Józefa do godności kardynalskiej. Widział w nim również swojego następcę. Zgodnie z wolą zmarłego, François Leclerc du Tremblay ,został pochowany w prostej drewnianej trumnie. W ten sposób, skromy niepozorny człowiek w szarym habicie, przeszedł do historii, jako „szara eminencja”.

Bibliografia:

1. A. Huxley. Szara eminencja. Warszawa 2013.

2. W. Kopaliński. Szara eminencja. w: Słownik mitów i tradycji kultury. T. III. Warszawa: 2007

3. W. Magdziarz. Kardynał Richelieu. Nowy Sącz 2011