Staropolskie pamiętniki i diariusze to bardzo ciekawe źródła informacji. Pozwalają nam poznać dawne dzieje, a przy okazji ukazać mentalność ludzi epoki. Liczne wojny w XVII wieku sprawiły, że polscy żołnierze mieli możliwość zwiedzenia trochę świata, skonfrontowanie obowiązujących stereotypów i uprzedzeń z rzeczywistością. Dla większości z nas kwintesencją staropolskiego pamiętnikarstwa jest Jan Chryzostom Pasek. Jednak na początku XVII wieku mamy świetnego przedstawiciela tego nurtu, jakim był Samuel Maskiewicz.
Ryc. 1 Plan Moskwy
Samuel wywodził się z ziemiaństwa, osiadłego na Nowogródczyźnie, a swoją przygodę z wojskiem rozpoczął w roku 1601. Brał udział w wielu ważnych wydarzeniach, m.in. w rokoszu Zebrzydowskiego po stronie rojalistów, oblężeniu Smoleńska w 1609 roku, bitwie pod Kłuszynem czy stacjonował w Moskwie po wpuszczeniu polskiej załogi. Z tego też okresu pozostawił ciekawy pamiętnik, opisując m.in. Rosjan i Moskwę. Przykładowo nawiązuje on do bezpieczeństwa rosyjskiej stolicy nocą:
Ktokolwiek w nocy bez ognia jedzie lub idzie, za złodzieja, zdrajcę albo szpiega poczytan bywa i przetoż i najmniejszy jako i największy, aby kaźni uszedł, z ogniem w nocy chodzić i jeździć musi.
Zwiedzając Moskwę uwagę Maskiewicza przykuło bogactwo i wielkość miasta. Dostatek żywności, liczne budynki użyteczności publicznej, rynki czy cerkwie podkreślały ten fakt. Dostępność towarów luksusowych, takich jak przedmioty pochodzenia tureckiego, był widoczny i porównany wręcz do tego „jako w Turczech samych”. Ciekawych rzeczy można dowiedzieć się o samych Moskalach. Przykładowo mieli wielu różnych sędziów – każdy sądził inne typy przestępstw, chociaż według Maskiewicza wszystko to było to samo („jednaki eksces”). Pamiętnikarz wspomina również o tym, że na tematy bardziej uczone nie ma z kim rozmawiać, gdyż Rosjanie obawiają się, że car wypadnie przy takim człowieku blado „aby się który mędrszym nad cara nie nalazł”. Klasyką jest też rozmowa o poglądach na państwo i władzę, prowadzona z bojarami. Jest to idealny przykład konfrontacji dwóch różnych mentalności i poglądów, ukształtowanych w czasie dziejowej zawieruchy. Maskiewicz zaobserwował specyficzny sposób zawierania małżeństw, o którym poniżej:
Bo też tam i zaloty do ożenienia po żydowsku niemal odprawują; młodzieniec panny i nie widzi, drugi aż przy szlubie, a jeśli komu z faworu pokażą pannę, i to nie inaczej, jeno panna jednymi drzwiami do izby wchodzi, a młodzieniec drugimi, i tak potkawszy się wpół izby pocałują się miasto przywitania i zaraz panna odchodzi nic nie mówiwszy ani on też do niej; ale by im tak wolno było z pannami siadać jako u nas, wierzę, żeby się chłop zapalił i koziełka by przewracał, nie tylko tańcował z panną.
Ryc.2 Opuszczenie Kremla przez polską załogę
Te i jeszcze inne uwagi, refleksje i obserwacje pozwalają nam poznać nie tylko Rosję i Rosjan na początku XVII wieku. Analizie możemy poddać ludzką mentalność, zarówno ze strony autora jak i otoczenia, w którym przybywa. Dziś większość z tych rzeczy budzi w nas uśmiech czy ciekawość. Jednak trzeba pamiętać, że realia wówczas były trochę inne. Warto również na pewne rzeczy przymykać oko, gdyż nie wszystko to musi być stuprocentową prawdą.
Bibliografia:
Bauer M., Z dziejów batalistyki polskiej. Studia nad pamiętnikami wojennymi z XVII w., Kraków 2007
Maskiewicz S., Dyjariusz Samuela Maskiewicza. Początek swój bierze od roku 1594 w lata po sobie idące, w: Moskwa w rękach Polaków. Pamiętniki dowódców i oficerów garnizonu polskiego w Moskwie w latach 1610-1612, red. M. Kubala, T. Ściężor, Kryspinów 1995
Comments