Teren dzisiejszej Łotwy i Estonii niegdyś nazywany był Inflantami. Kraina ta w ciągu swej historii przechodziła w różne ręce, a zamieszkujące je od wieków ludy bałtyjskie trafiały pod panowanie obcych państw. Dzisiejszy post dotyczyć będzie samych Inflant oraz roli i znaczenia jakie posiadały w XVI-XVII wieku.
Ryc. 1 Mapa Inflant z XVI w. Źródło: wikipedia
Termin Inflanty powstał w nowożytności i to dla nie całości terenów Estonii i Łotwy, ale terenów na północ od Dźwiny. Było to spowodowane powstaniem w 1561 r. księstwa Kurlandii i Semigalii. Z perspektywy historii Polski Inflanty oznaczały tereny stracone przez Rzeczpospolitą w latach 20 XVII w. na rzecz Szwecji bez lenna kurlandzkiego oraz tzw. Inflant Polskich (z Dyneburgiem). Państwo kawalerów mieczowych składało się z kilku części: Inflant, wysp Dagö i Ozylii, Estonii, Kurlandii, Semigalii oraz Ziemi Piltyńskiej. Ziemie te zamieszkiwali Łotysze oraz Estończycy, a także Niemcy, którzy przybyli na te tereny w XIII wieku i rozpoczęli ich podbój. Wraz z tym zapoczątkowano tam germanizację. Sprawny podbój był możliwy dzięki krucjatom, a także ustanowieniu w 1201 r. zakonu kawalerów mieczowych. Po ciężkiej klęsce z Bałtami w bitwie pod Szawlami w 1236 r. zakon rok później połączył się z Krzyżakami. Po tym można powiedzieć, że doszło do powstania inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego, gdyż reszta zakonników kawalerów mieczowych została wchłonięta przez Krzyżaków. W XV wieku doszło do rozłamu obu zakonów.
Po likwidacji zakonu krzyżackiego w Prusach w 1525 r., na terenie Inflant pozostało dawne państwo zakonu kawalerów mieczowych. Miało ono problemy wewnętrzne, związane ze sporem arcybiskupa ryskiego Wilhelma Hohenzollerna z mistrzem zakonu i jego władzami oraz miastami inflanckimi z Rygą na czele. Oprócz tego na tereny te spoglądały państwa ościenne – państwo moskiewskie, Litwa, Szwecja oraz Dania. W szczególności dla tych pierwszych los Inflant miał szczególne znaczenie. Dla Moskwy opanowanie Inflant wiązało się z uzyskaniem dostępu do Bałtyku, tak potrzebnego do kontaktów przede wszystkim handlowych z Zachodem. Dla Litwy był to istotny teren, podobnie jak Pomorze dla Polski. To właśnie w Inflantach przechodził ważny szlak handlowy między zachodnią i północną Europą a Wschodem, dający duże zyski.
Obawa przed interwencją rosyjską w Inflantach była na tyle duża, że podpisano pokój w 1554 r., na mocy którego zakon miał płacić Rosji trybut z Dorpatu, a także zerwać związki z Polską oraz Litwą.
W tym czasie wybuchł konflikt między mistrzem zakonu a arcybiskupem Rygi. Związane to było z przybraniem na koadiutora przez arcybiskupa ryskiego księcia meklemburskiego Krzysztofa wbrew uchwale starszyzny. Obie strony rozpoczęły szukanie posiłków na zewnątrz – mistrz w Rzeszy, a Wilhelm u swego brata w Prusach, Albrechta. Zygmunt II August postanowił stanąć po stronie Wilhelma i zagroził interwencją zbrojną, czego dowodem miała być tzw. wyprawa pozwolska. Ta demonstracja siły sprawiła, że mistrz zakonu, Johann Wilhelm von Fürstenberg podpisał sojusz, skierowany przeciwko Rosji. Uprzedzając polskie działania, Rosjanie wkroczyli w 1558 r. do Inflant i zajęli Narwę, Dorpat i Marienburg. Złożono z urzędu wielkiego mistrza Fürstenberga i jego miejsce zajął propolski Gottard Kettler. Ofensywa rosyjska rozpoczęła proces dzielenia państwa zakonnego – w 1560 r. Dania wykupiła ziemie biskupstwa ozylskiego z wyspą Ozylią. Król Fryderyk II nabył je dla swego brata, Magnusa Inflanckiego. Próbował w ten sposób wzmocnić duńskie interesy w regionie. Zdobycie Narwy przez Rosję sprawiło, że przypływały tam statki angielskie, holenderskie, duńskie i hanzeatyckie. Natomiast w 1561 r. protekcji szwedzkiej poddała się Estonia z Rewlem na czele. Szwedzi dążyli do wzmocnienia roli Rewla, którym zarządzali, dlatego też wysyłali okręty kaperskie w celu zwalczania żeglugi narewskiej. W spór pomiędzy stronami dołączył dodatkowo król Polski, co sprawiło, że walki o Inflanty były elementem większego starcia o dominację nad Morzem Bałtyckim. Kettler postanowił poddać się królowi polskiemu i w 1561 r. złożył Zygmuntowi II Augustowi hołd w Wilnie. Na mocy porozumienia z 28 listopada, zakon poddano sekularyzacji. Kettler jako książę dziedziczny władał Kurlandią i Semigalią, a reszta Inflant trafiła w ręce polskie i litewskie. Poddanie się Inflant Polsce sprawiło, że groźba wojny polsko-rosyjskiej stawała się realna. Dodatkowo musiano liczyć się z pozostałymi państwami – Szwecją oraz Danią.
Ryc. 2 Gottard Kettler, pierwszy książę Kurlandii i Semigalii. Źródło: wikipedia
Szwedzi rozpoczęli działania, mające na celu zdobycie Rygi, jednak wojskom polsko-litewskim udało się odepchnąć atak, a nawet dokonać ofensywy, spychając agresorów do Estonii. Główne działania rosyjskie rozpoczęły się w 1563 r. wraz z atakiem na Połock, który zdobyto 15 lutego. Później Rosjanie ponosili klęski, jednak nie udało się odzyskać utraconego terenu. Polskie zwycięstwa pod Czaśnikami i Orszą oraz najazd tatarski Dewleta I Gireja sprawiły, że rozpoczęto rozmowy w sprawie rozejmu. Klęski zmusiły Iwana IV Groźnego do zmian w polityce wewnętrznej, wprowadzenia tzw. opryczniny. Działania zbrojne w latach 1565-1566 nie przyniosły decydujących rozwiązań, dopiero w 1568 r. strona polska mogła rozpocząć kontrofensywę, jednak zbyt szczupłe siły nie pozwalały jej na ostateczne rozstrzygnięcie konfliktu. 22 czerwca 1570 r. podpisano w Moskwie trzyletni rozejm, który został potwierdzony w czasie obrad pokojowych w Szczecinie 13 grudnia tego samego roku. Na mocy rozejmu Litwa traciła Połock, część ziemi witebskiej oraz część Inflant. Nie udało się wprowadzić jednego z celów dyplomatycznych ostatniego Jagiellona – zablokowanie żeglugi narewskiej, zagrażającej polskim interesom w tym regionie.
Na sejmie lubelskim w 1569 r. postanowiono, że Inflanty mają być wspólnym lennem Korony i Litwy, ale nie uchwalono żadnych konkretnych norm prawnych. Za Stefana Batorego wprowadzono w Inflantach prawa jak w Prusach Królewskich (1582 r.). Rozpoczęła się penetracja tego terenu przez magnaterię koronną i litewską, a także prowadzono kolonizację wojskową. Za Zygmunta III Wazy weszły tak zwane ordynacje – „Postanowienie ziemi inflanckiej” z 1589 r. regulujące status prawno-ustrojowy Inflant. Miały one na celu upodobnić tę prowincję do reszty kraju. Starano się ją ściślej powiązać, chociażby poprzez przyznanie szlachcie inflanckiej w 1607 r. statusu równającego go ze szlachtą koronną. Niestety procesy te zostały przerwane przez wojny polsko-szwedzkie i utratę tej prowincji na rzecz Szwecji.
Ryc. 3 Herb Kurlandii. Źródło: wikipedia
Inflanty podobnie jak inne regiony w Europie podlegał reformacji i kontrreformacji. W zależności od tego, kto rządził w danej części, widoczne były tu wpływy katolickie, protestanckie oraz prawosławne. Region ten na zawsze stał się wielowyznaniowy.
Duże znaczenie na Bałtyku miały Niderlandy, które dominowały tutejszy handel. Oprócz nich dalej ważne znaczenie miała Hanza oraz Anglia. Porty inflanckie – Ryga czy Narwa dostarczały na Zachód takie towary jak drewno, len czy konopie. Port w Rydze zyskał na politycznym połączeniu z Rzeczpospolitą, gdyż dysponował ogromnym zapleczem towarowym z Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Ryc. 4 Mitawa, stolica Kurlandii. Rok 1703. Źródło: wikipedia
Przetasowania jeżeli chodzi o panowanie poszczególnych państw na terenie dawnego państwa kawalerów mieczowych regulowały traktaty w Szczecinie (1570 r.), w Jamie Zapolskim (1582 r.) oraz Tiawzinie (1595 r.). W ten sposób dokonano w miarę trwałego podziału tego kraju, który miał się zmienić w wyniku pokoju oliwskiego (oficjalnie, 1660 r.).
Polska ostatecznie utraciły Inflanty w 1660 r. (chociaż w praktyce znacznie wcześniej) i dysponowała jedynie niewielkim ich skrawkiem, zwanym Inflantami Polskimi. Szwedzi rozpoczęli na tym terenie wywłaszczanie ziemi Polakom oraz ich stronnikom. Przykładowo już w 1641 r. rody Oxenstierna, Baner, Horn, De la Gardie posiadały dwie piąte uprawianej ziemi w Inflantach. W 1680 r. już prawie połowa dóbr należała do szwedzkich magnatów. Jednakże władze Szwecji od 1681 r. rozpoczęli katastrowanie ziemi na tym terenie, przywracając je z powrotem do królewskiej domeny. Redukcja dotyczyła nie tylko Szwedów, ale i szlachtę estońską i inflancką.
Ryc. 5 Teren Inflant w XVII wieku. Widoczna przewaga Szwedów, z którymi rywalizowaliśmy o ten teren. Źródło: wikipedia
W następnym stuleciu Inflanty zmienią swoją przynależność polityczną – Szwecja utraci tę prowincję na rzecz Rosji, dążącej do gruntownej zmiany i unowocześnienia państwa, jednakże to historia na całkowicie inny post.
Bibliografia:
Augustyniak U., Historia Polski 1572-1795, Warszawa 2008
Gierowski J. A., Historia Polski 1505-1764, Warszawa 1989
Konopczyński W., Dzieje Polski nowożytnej, t.1, Warszawa 1986
North M., Historia Bałtyku, Warszawa 2018
Plewczyński M., Wojny i wojskowość polska XVI wieku. Tom II. Lata 1548-1575, Oświęcim 2018
Samsonowicz H., Historia Polski do roku 1795, Warszawa 1976
Wyczański A., Historia powszechna wiek XVI, Warszawa 1983
/Sebastian
Commentaires